De zes Bardo's volgens het Tibetaans Boeddhisme

Het Tibetaanse woord Bardo zou je vrij vertaald overgang of doorgangspunt kunnen noemen. Daarmee is het eigenlijk een verwijzing naar de opening die ontstaat tussen twee verschillende momenten of situaties in. Gewoonlijk wordt er bij de Bardo’s gedacht aan de fase die optreedt na het moment van sterven. We zijn ons dan niet bewust zijn dat we ook nu midden in een Bardo zitten. Het Tibetaans boeddhisme onderscheid namelijk zes verschillende Bardo’s die we gedurende ons leven én na het sterven van ons lichaam doorlopen. Bardo’s die je, wanneer je de samenhang gaat zien, kunt “gebruiken” om nu op dit eigenlijkste moment een leven te lijden waarbij je minder geneigd bent je te verzetten tegen, of vast te houden aan veranderende omstandigheden.

Om een iets duidelijker beeld te krijgen van de zes Bardo’s, overgangsfases, en in welke fase van ons leven we door welke Bardo heen gaan zal ik de verschillende Bardo’s eerst kort uitleggen. Let wel, dit gebeurd in westerse taal, de boeddhistische purist zal andere woorden gebruiken om de verschillende Bardo’s te omschrijven. Lees de Bardo’s ook vrij van een besef van tijd. Een Bardo kan bij wijze van spreken één of honderd jaar duren. Tijd is in deze relatief.

De zes Bardo’s op een rijtje:

De Bardo van geboorte
De Bardo van de Levensspanne
De Bardo van de ogenblikken voor de Dood
De Bardo van de ogenblikken na de Dood
De Bardo van het ogenblik van Sterven
De Bardo van het ogenblik voor Geboorte

De eerste Bardo waar we doorheen gaan is de Bardo van onze geboorte. Een moment van tevoorschijn komen in de wereld. Waarbij we overgaan van een bewustzijn in de wereld naar een eigen individueel bestaan in dit rijk.

De tweede Bardo is de Bardo van de Levensspanne. Dit is een Bardo van wording. Een periode waarin we leren en ontdekken. Verlangens na streven en zullen moeten leren omgaan met een proces van ouder worden. De ontwikkeling van kind naar volwassene.

De derde Bardo is de Bardo van de ogenblikken voor de dood. Van het losmaken. Het terugtrekken. Het versmelten vanuit de lichamelijke vorm tot meer subtiele werkelijkheden

De vierde Bardo is de Bardo van de ogenblikken na de dood. Dit is weer een Bardo van tevoorschijn komen. De Bardo waarin het tot je doordringt dat er niet zoiets als dood bestaat, maar slechts het moment voor, en na het sterven van het lichaam. Het lichaam wat het ene moment nog levendig en bezield is en een volgend moment een soort lege verpakking is geworden. Waarbij die inhoud van die verpakking wel weer terug kan keren, maar de verpakking zelf zal vergaan. Een lichaam dat sterft maar wat nooit op zichzelf bestaan heeft. De levenskracht trekt zich enkel terug. In het Tibetaans boeddhisme wordt dit wel de Dharmata genoemd, het verschijnen van het grote licht. Waar het wezen van ons zijn, niet langer geïdentificeerd met het lichaam, maar in zijn stralende luister voor ons staat.

De vijfde Bardo is de Bardo van het ogenblik van het sterven. Dit is weer een zwervend Bardo. Een bardo van ontwikkelen in een fase waarin ons verstand zich heeft losgemaakt van een leven waarin we keuzes maken omwille van veiligheid en zekerheid.

Tot slot is de zesde Bardo een Bardo van het ogenblik voor de geboorte. Weer een moment van losmaken. Het moment van de keuze voor een nieuwe geboorte, het kiezen van een incarnatie. Het is het moment waarop je je aangetrokken voelt tot je volgende staat van wording, waarbij je verlangens naar een nieuwe moederschoot leiden, waaruit je tevoorschijn komt in een wereld die meestal te groot of te klein lijkt.

Ontstaan, bestaan en vergaan

Wat je mogelijk al vrij snel ziet, is dat de Bardo’s eigenlijk continu eenzelfde soort type fases doorlopen. Een fase van ontstaan (de geboorte), een fase van bestaan (de levensspanne) en één van vergaan (het losmaken). Waarbij de eerste drie Bardo’s eigenlijk inwisselbaar zijn voor de Bardo’s vier, vijf en zes. En waarbij er geen onderscheid gemaakt wordt tussen ons fysieke bestaan en ons bestaan in de niet stoffelijke wereld na het moment van dat we “gewend” zijn dood te noemen. Je kunt daarmee ook al vrij snel zien dat er een cyclus gaande is die geen begin en eind heeft. Een beweging die continu gaande is waarbij geboorte, bestaan en vergaan zichzelf continu opvolgen. In welke vorm dan ook.

Wanneer je gaat zien dat de zes Bardo’s, onderverdeeld in de 3 fases geboorte, bestaan en vergaan, het grote ontwikkelingsverhaal van ons leven vertellen. Dan vergt het mogelijk niet veel verbeeldingskracht om te zien dat dit een proces is dat zich niet alleen in ons leven afspeelt wanneer het letterlijk over leven en sterven gaat. Maar dat dit een proces is dat zich continu in ons leven herhaald. Op grote duidelijke momenten, zoals het sterven, maar net zo goed op ieder ander moment binnen ons dagelijks leven.

Een duidelijk en voor iedereen wel bekend voorbeeld om de drie fases eens “overheen te leggen” is bijvoorbeeld bij het werk dat je op dit moment doet:

Je begint een nieuwe baan (geboorte) waarbij je je begint te ontwikkelen. Je maakt eens een stap op de carrièreladder binnen de organisatie waar je werkt, je krijgt het werk lekker in de vingers waarbij je je steeds wat verder doorontwikkeld (de levensspanne). Om uiteindelijk terecht te komen in een periode waarin je mogelijk niet zo’n uitdaging meer in je werk ervaart, de ontwikkelingsmogelijkheden houden op of er zijn misschien wel conflicten ontstaan (Het vergaan of losmaken) waarna je besluit om een ander carrière pad te gaan volgen (hier wordt je weer opnieuw geboren). Dat dit op vele manieren kan moge hopelijk duidelijk zijn (intern, extern, een totaal andere sector of ander type werk)

Nu is dit een vrij groot en duidelijk voorbeeld. Een thema dat we mogelijk allemaal wel vrij snel kunnen herkennen. Enkele andere wat grotere thema’s waarbij we de 3 ontwikkelingsfases vrij snel kunnen herkennen zijn bijvoorbeeld: Het beginnen van een nieuwe relatie en het zoeken naar een nieuwe woonplek.

Voorbeelden waarbij ook vaak duidelijk de periodes van ontstaan, bestaan en vergaan te onderscheiden zijn. Zoals al eerder gezegd is het belangrijk om deze “periodes” niet te veel in tijd proberen te vatten. Net als het aardse leven zelf, kan een periode bij wijze van spreken van één tot honderd jaar duren. Misschien blijkt al na een paar weken of maanden dat die nieuwe baan niet “de” plek voor je is. Of aan de andere kant van het spectrum kan het loslaten van je werk net zo goed samen vallen met het grote loslaten in een fase van ziek zijn en daar aan overlijden. Tijd is in deze dus echt relatief en de verschillende fases zullen, afhankelijk van het onderwerp, soms synchroon en soms wat meer door elkaar heen kunnen verlopen.

De drie fasen en een vrij leven

Nu zijn de genoemde voorbeelden nog vrij grote thema’s. Wanneer je echter goed leert kijken zul je zien dat de drie ontwikkelingsfases zich zelfs tot in het kleinste niveau van je dagelijks leven plaatsvinden. Zelfs bij het opkomen, aanwezig zijn en het uitdoven van een gedachte. Kijk hier maar eens goed naar.

Wanneer je je begint te realiseren dat de processen van geboorte, bestaan en vergaan continu gaande zijn. De verschillende fasen kunt herkennen voor wat ze zijn en je je daarbij bewust bent van het feit dat er na iedere fase altijd weer een nieuwe fase ontstaat. Zelfs na het moment dat we geneigd zijn dood te noemen. Dan leer je eigenlijk bijna automatisch dat je ook vanaf een, spreekwoordelijk, afstandje kunt kijken naar dat wat er Nu in je leven gebeurd. Je koppelt jezelf eigenlijk een soort van los van dat “Ikje” dat wat je denkt te zijn. Dat heel graag wil vasthouden en behouden. Dat bang is voor verandering, of eigenlijk misschien gewoon wel bang is voor het sterven. Want na de dood, dan is er toch niets meer?

Niet bang zijn voor het sterven is niet iets heldhaftigs. Het hoeft niet bevochten of veroverd te worden. Eigenlijk is het precies het tegenovergestelde. Het is het leven precies zo accepteren zoals het is. geboren worden, bestaan en vergaan. Door het leven zo in al zijn fases te accepteren, het verzet te staken, geeft je het ook de kans om zich op een meer natuurlijke manier aan je te ontvouwen. Het sterven accepteren blijkt dan niet het einde maar slechts een overgang en geeft je er een rijker, vollediger en vrij leven voor terug.

Om af te sluiten met een quote van Stephen Levine uit het boek Bewust leven, bewust sterven: